Na początku miasta średniowieczne budowane był jak obóz składający się z szeregu prostokątnych działek. W późniejszym czasie układ zabudowy stawał się coraz bardziej swobodny, zatracał się dawny , prosty przebieg ulic. Rozplanowanie miasta średniowiecznego znajdującego się w murach obronnych akcentowało główny element kompozycyjny układu – prostokątny rynek – znajdujący się przy głównych ulicach różniących się od innych szerokością i zabudową. Stanowił on podstawowy węzeł komunikacyjny wewnątrz miasta. Rynek otoczony domami najznakomitszych obywateli, skupiał najważniejsze budowle publiczne: kościoły, sukiennice, ratusz. Wspaniałość ratusza podkreślały wierze ratuszowe, stając się ważnym akcentem sylwety średniowiecznego miasta. Wąskie, tworzące siatkę prostokątów i wieloboków uliczki oblepione ciasną obudową prowadziły z rynku ku bramom. Bezpieczeństwo miasta, jego ważność reprezentowały mury obronne z całym systemem wież, bram i baszt – obwarowane na zewnątrz wałami z fosą napełnioną wodą. Grube, potężne i wysokie mury miały na górze od wewnątrz uskok tworzący kryte przejście dla straży miejskiej, wieńczyły je zębate wycięcia – zwane blankami. Drewnianą konstrukcję wysuniętą na wspornikach na zewnątrz muru. Ułatwiała ona pionową obronę przed napastnikami przez otwory w podłodze. Konstrukcję o podobnej zasadzie, ale murowaną wysuniętą na konsolach zwano machikuł. Na terenie Polski starsze grody obronne wznoszono na terenach trudno dostępnych , wśród bagien , nad rzekami , rzadziej na wzniesieniach . Wymiana towarowa spowodowała powstanie osad targowych położonych przy traktach. Osady te nie miały własnych umocnień i były powiązane z grodami. Nowo powstające miasta były lokalizowane na prawie niemieckim – były z góry zaplanowane, miały prawidłową sieć komunikacyjną , regularnie przeprowadzony podział działek budowlanych. Do szybszego rozwoju miast w Polsce przyczyniło się zastosowanie cegły co pozwoliło na szersze stosowanie konstrukcji murowych.
